O NASZEJ PRACY

 Miejsce naszej pracy to Zespół Szkół Specjalnych przy Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcego w Lublinie:  Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży Szpitala Neuropsychiatrycznego przy ul. Abramowickiej w Lublinie, Klinika Psychiatrii, Psychoterapii i Wczesnej Interwencji przy ul Głuskiej w Lublinie, Oddział Chorób Zakaźnych Dziecięcych  Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego im .Jana Bożego  przy ul .Biernackiego w Lublinie  oraz Oddział Dziecięcy Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im Stefana Kardynała Wyszyńskiego przy Alejach Kraśnickich.

Nasza  praca z dziećmi w podmiocie leczniczym różni się bardzo od pracy z dziećmi w domu dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, czy rodzinach zastępczych .Dostosowujemy  metody, formy pracy oraz zakres treści programowych do aktualnego poziomu wydolności wysiłkowej ucznia. Określenie wydolności wysiłkowej ucznia czyli określenie jego stanu somatycznego oraz psychicznego jest bardzo ważnych czynnikiem doboru metod pracy z nim. To,co dla zdrowego dziecka może być doskonałą metodą kształcenia i rozwoju, dla dziecka chorego może stanowić ogromne obciążenie a nawet zagrożenie życia
 i zdrowia. Należy bowiem pamiętać,że sama choroba stanowi obciążenie samo w sobie, z którym mały organizm i cały układ nerwowy musi się zmierzyć. Mówi się o trzech poziomach wydolności wysiłkowej.
 W przypadku dziecka bardzo ciężko chorego jest niemożliwe określenie poziomu wydolności wysiłkowej. W tym przypadku jeśli możemy przebywać z dzieckiem, ograniczamy się się do tzw. terapii obcowania. Jest to obcowanie wychowawcy z uczniem, po prostu bycie przy nim, oparte przede wszystkim na rozmowie i wzajemnym słuchaniu. Czasami jest to po prostu wspólne przebywanie, które ma na celu zmniejszyć strach dziecka i często towarzyszące mu uczucie osamotnienia, inności.

Na pierwszym poziomie wydolności wysiłkowej znajdują się dzieci ciężko chore, leżące. Naszym celem  jest delikatne uczynnianie dziecka najczęściej poprzez mały wysiłek nerwowo-psychiczny. 
 Jest to najczęściej powtarzanie czegoś. A także niewielki wysiłek fizyczny.  Musimy ograniczyć się do dostarczania minimalnej ilości bodźców, które jednocześnie nie są intensywne. Przekazywane treści powinny być znane dziecku , interesujące ale nie pasjonujące,
 by zbytnio nie wysilać organizmu . Metody pracy z dzieckiem 
na pierwszym poziomie wydolności wysiłkowej oparte są na słowie, obserwacji a także na działaniu. Jest to słuchanie muzyki oraz bajek przeglądanie zdjęć , ciekawych albumów , ilustracji pozytywnie zabarwionych emocjonalnie, a także luźna zabawa, układanie puzzli, sklejanie, zabawa pacynkami, bardzo proste prace plastyczne.

Drugi poziom wydolności wysiłkowej to dzieci lżej chore ale nadal leżące. Nasza praca polega także na uczynnianiu poprzez harmonizowanie procesów nerwowo -emocjonalnych. Celem harmonizowania jest przede wszystkim wywołanie dobrego samopoczucia. Metody kształcenia są bardziej aktywizujące. Dzieci znajdujące się na drugim poziomie wydolności wysiłkowej są gotowe na większą aktywność manualną a także na większy wysiłek psychiczny. Treści poznawcze nadal muszą być przekazywane w bardzo małych i spójnych układach. Wykluczone jest zachęcanie do współzawodnictwa, utrwalanie wiedzy, czy zmuszanie do terminowości i systematyczności. Na tym poziomie jest to zbyt obciążające. Metody ,po które sięgamy  oparte są na słowie, obserwacji i działaniu w większym zakresie. Dozwolone jest czytanie, słuchanie, oglądanie, rozmowa a także rysowanie, malowanie, wycinanie, wydzieranie, składanie papieru, proste gry dydaktyczne, zabawy w teatrzyk.

Trzeci poziom wydolności wysiłkowej to dzieci lekko chore i ozdrowieńcy .Naszym działaniem  jest uczynnianie , harmonizowanie 
a także usprawnianie poprzez ćwiczenie prawidłowości procesów nerwowo- emocjonalnych. Z ozdrowieńcami zaczyna się realizowanie programu nauczania a także pogłębia się i konkretyzuje treści poznawcze i łączy się je z życiem.

Dzieci te czytają, oglądają, słuchają, rozmawiają, opowiadają 
 a także są w stanie opisywać. Jeśli chodzi o metody oparte na działaniu to mamy tu do wybory więcej aktywności. Oprócz malowania, rysowania, pisania czy wykonywania pomocy dydaktycznych dochodzą tutaj zajęcia w salach lekcyjnych, zbliżone do tych, prowadzonych
 w macierzystych szkołach pacjentów czyli w standardowych placówkach. Zajęcia, metody tradycyjne i aktywne są dostosowane do możliwości psychofizycznych dzieci. Wprowadzane treści programowe wiąże się w całość .Dzieci nabywają, powtarzają i utrwalają zdobyte wiadomości. Na tym etapie ważne jest przestrzeganie ograniczania treści programowych tzw skróty programowe, wynikające z potrzeby oszczędzania wysiłku dziecka oraz warunków leczenia. Oznacza to
 w praktyce ograniczanie się do najważniejszych elementów programu nauczania i rezygnowania z tych mniej istotnych. Dopasowujemy terapię wychowawczą do wydolności wysiłkowej i wybieramy terapię spoczynkową tzw. odciążającą oraz czynnościową czyli uczynniającą.

Najniższym stopniem terapii odciążeniowej jest po prostu stworzenie dziecku bardzo dobrym warunków snu , i opiera się na zniwelowaniu jak największej ilości bodźców zakłócających spokój małego pacjenta. Wyższym poziomem terapii odciążającej jest terapia najniższego poziomu czynnościowego i polega na doborze odpowiednich impulsów, pobudzających układ nerwowy i są to zazwyczaj zajęcia o charakterze receptywnym: słuchanie bajeczek , miłej spokojnej muzyki czy opowiadań

Dalszy poziom terapii odciążającej to to tzw. terapia zmniejszonych obarczeń czyli dostarczanie bodźców, powodujących małe napięcia wysiłkowe, znaczenie zmniejszone niż w momencie przeciążenia systemu nerwowego . Jest to obcowanie z przyrodą czy prace plastyczne. W pewnym momencie dochodzi do zmiany rodzaju terapii ze spoczynkowej, mającej na celu wyciszenie ucznia, wychowawca przechodzi do terapii czynnościowej, która opiera się na organizowaniu wszelkich form aktywności dziecka mających na celu pobudzenie i usprawnienie pewnych czynności nerwowych. Terapia czynnościowa to terapia ruchowa, zabawowa, zajęciowa oraz terapia pracą.

Terapia ruchowa to przede wszystkim umiejętna organizacja wszelkich czynności takich jak jedzenie, spacery i inny ruch, by służyły celom leczniczym, by wspierały zadania, jakie ma na celu plan leczenia pacjenta w szpitalu.

Terapia zabawowa to jednym słowem terapia poprzez szeroko rozumiana zabawę, w stosunku do dzieci starszych mówimy o dostarczanie rozrywek. Jest to dostarczanie bodźców które sprawiają przyjemność, zaspakajają potrzeby poznawcze, uczuciowe czy ruchowe czyli pozbycie się nadmiaru energii.

Terapia zajęciowa jest w swoim przebiegu bardzo podobna do terapii zabawowej z tą tylko różnicą,że w terapii zabawowej, zabawa sama w sobie spełnia terapeutyczną rolę . W terapii zajęciowej też mamy do czynienia z czynnościami dostarczającymi rozrywkę czy zabawę ale mamy także postawiony cel, przez uczestnikiem terapii stoi zamierzony rezultat czynności czyli np. wykonanie jakiegoś przedmiotu.

„Wszystkie te formy zajęć mają za zadanie zorganizowanie czasu przeznaczonego na wypoczynek w sposób korzystny dla samopoczucia dziecka i dla jego rozwoju.”Zajęcia te są włączone w proces leczenia, mają rolę niezwykle terapeutyczną, gdyż za ich pomocą wpływa się na układ nerwowy dziecka , stwarzając mu bardzo dogodne warunki do funkcjonowania. W zajęciach pozalekcyjnych chodzi o przyjemność, o to, by dziecko choć na chwilę zapomniało o bólu 
i męczących warunkach przebywania w szpitalu. Uczestnictwo w zajęciach jest dobrowolne i jest to bardzo ważna zasada. Podczas ich nie kładziemy  nacisku na rezultaty działań. Jeśli dzieci uczestniczą w zajęciach plastycznych, wszystkie prace są wywieszane na tablicy, wszystkie są piękne, bo indywidualne. Nie ma ocen, jest wspólne tworzenie, wspólna rozrywka, przyjemność. To samo dotyczy sposobu brania udziału w zajęciach, każdy robi to po swojemu, tak jak odpowiada to jego własnym potrzebom.

Zajęcie pozalekcyjne w podmiotach leczniczych w terapeutycznym ujęciu są terapia zabawową w stosunku do dzieci młodszych i terapią zajęciową w przypadku dzieci starszych i wszelkie ich formy mają charakter odciążający.

 Obejmujemy nauczaniem, wychowaniem, opieką i terapią uczniów - pacjentów lubelskich szpitali. Głównym naszym celem  jest wspomaganie procesu leczenia chorego dziecka poprzez tworzenie korzystnych warunków do normalnej pracy jego układu nerwowego.

Doroszewska ,Nauczyciel -wychowawca w zakładzie leczniczym

Terapia przez sztukę – czyli arteterapia w pracy z chorym dzieckiem

Sztuka jest kwintesencją wyrazu siebie, tego, co kryje się wewnątrz twórcy . Poprzez sztukę można wyrazić doznania , przeżycia to, czego nie jest się w stanie wyrazić słowami czyli wszystko to, co „składa się na jego indywidualną osobowość twórczą, jaki elementy zewnętrznego świata, które docierają do artysty za pośrednictwem jego zmysłów,intelektu, wrażliwości. Sztuka może więc być uznana za ogniwo łączące świat zewnętrzny ze światem wewnętrznym”. Formą terapii za pośrednictwem sztuki jest arteterapia. Jednym z celów arteterapii jest dążenie do powrotu pacjenta do zdrowia, czasami jest to jednak niemożliwe. I tu ujawnia się główny cel arteterapii czyli poprawienie jakości życia pacjenta. Arteterapia wyzwala aktywność twórczą, ekspresję, powoduje wyrównanie braków, pomaga bardzo w procesie akceptacji samego siebie, jest sama w sobie wzmocnieniem pozytywnym, spełnia także rolę relaksacyjną i odprężającą. Podstawą terapeutycznej funkcji arteterapii jest przekonanie,że doznania estetyczne są podstawę wszelkich osiągnięć wychowawczych. Spectrum oddziaływań tej metoda jest bardzo duże i poprzez to może ona pełnić kilka funkcji. Przede wszystkim ma funkcje rekreacyjną, daje pacjentowi możliwość odpoczynku, relaksu a poprzez to nabranie sił do walki z chorobą i motywację do przezwyciężania ograniczeń. Ma także rolę edukacyjną pozwalając twórcy nabycie większej mądrości życiowej a czasami znalezienie sensu istnienia. Ma także ma na celu modyfikację nieakceptowanych zachowań na bardziej wartościowe. Arteterapia wykorzystywana jest więc do leczenia schorzeń nerwicowych, psychosomatycznych a także emocjonalnych. Poprzez emocje, jakie towarzyszą tej metodzie, czyli radość tworzenia, zadowolenie, stan odprężenia, bardzo korzystnie wpływa ona na samopoczucie człowieka i dzięki temu jest bardzo cenioną metodą terapeutyczną w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, czy z zaburzeniami zachowań. U dzieci chorych jest także traktowania jako element wspomagający diagnozę dysfunkcji, schorzeń pourazowych a poprzez to staje się jednocześnie formą rehabilitacji i rewalidacji dzieci.” Sztuka pomaga kształtować osobowość dziecka 
 – z jednej strony stwarza możliwość ujawnienia stłumionych uczuć, 
z drugiej przejmuje nad nim kontrolę i uwalnia od napięć”. Stąd też rola sztuki porównywana jest do roli współczesnej terapii pedagogicznej czyli usprawnianiu zaburzonych funkcji oraz profilaktyce.

 Wojnar , Teoria wychowania estetycznego

A. Jaworska ,Wprowadzenie w problematykę arteterapii ,( w :) Od Teatru do Teatru ,T1 ,Między teorią a praktyką , pod red A. Jaworskiej , B. Kasprzak  )